Kültür, edebiyat ve tasavvuf tarihimizin en renkli kitaplarından birisi olan Tezkiretü'l-Müteahhirin belli bir dönemde, özellikle İstanbul'da yaşayan Hak dostlarını ve Hak ehli meczûp kişileri anlatan bir menakıp kitabıdır. Yazarı Enfi Hasan Hulûs Ağa; hem bestekâr olması, hem kelâm ehli olması, hem enderun tavrını taşıması hem de tasavvuf terbiyesinden geçmesi münasebetiyle döneminin önde gelen münevverlerinden biridir.
Eser, hayat ve hatıratı ele alınan şahıs ve olaylardan anlaşılacağı üzere XVII. yüzyılın sonlarında ve XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde derlenen bilgi ve belgelerden hareketle yazılmıştır. Anlaşılacağı üzere Hasan Hulus, bu eserini, gördüklerini, duyduklarını kendisi, bizzat görüp duymadıklarını da sağlam kaynaklardan alıntı yaparak yazmıştır. Eserin isminin “Müteahhirin” olması, muhtemelen Anadolu Halvetiliği için fevkalade önemli olan Lemezat-ı Hulvi'nin zeyli gibi düşünülmüş olmasındandır.
Eser kaleme alındığı dönemin dilini, -bilhassa konuşma dilinin- inceliklerini, folklorunu, kısmen sosyal ve siyasi olaylarını, tabii ki tasavvufi hayatını ve mutasavvıflar arasındaki münasebetlerini, sufilerinin özelliklerini, meczuplarını, hülasa topyekun kültür hayatını ayrıntılarıyla yansıtması bakımından çok önemlidir. Yine Enderuni olması münasebetiyle Hasan Ağa sık sık buradaki hayatından atıflarda bulunup bilgiler vermektedir.
Eserde madde başı olarak 56 şahsın menkabevi biyografisi ele alınmaktadır. Bu kişilerin başında müellifin şeyhi Nasuhi ve çok sevdiği Niyazi-i Mısri gelmektedir. Diğer belli başlı şahıslar şunlardır: “Cihângiri Hasan Efendi; Doğani el-Hac Mustafa Baba Efendi; Karabaş Şeyhi eş-Şeyh Hüseyin Efendi; Seyyid Nizamzade Seyyid Ali Efendi; Ayn-ı Ekber eş-Şeyh Mehmed; Mestçizade eş-Şeyh Salih Efendi; A'ma Hüseyin Efendi, eş-Şeyh Muhammed El-Bağdadi; Eşrefzade es-Seyyid Lütfullah Efendi; Kadı Delisi Mehmed Efendi el Meczûp; Dalkavuk Osman el- Meczup; Taslak Derviş Mustafa; Ya İmam Hafız Ahmed Efendi; İlyas Divane Şüca Efendi; Sineçak Arnavud Osman Dede; Derviş Mehmed Dede; Oğlanlar Şeyhi İbrahim Efendi; Ma'nevi Efendi; İdris Muhtefi Ali el-Hayyat Er-Rumi; Seyyid Mahmud Hüdayi; Nasuhi Efendi, La-Mekani Hüseyin Efendi; Nalıncı Mehmed Dede; Zakir Ahmed Dede. Eserde bir de “Meczupların Kamilleri” başlığı altında bazı meczuplardan bahsedilmektedir. Bu bölümdeki bilgiler umumiyetle “Hediyyetü'l-İhvan”dan iktibas edilmiştir.
Kültür, edebiyat ve tasavvuf tarihimizin en renkli kitaplarından birisi olan Tezkiretü'l-Müteahhirin belli bir dönemde, özellikle İstanbul'da yaşayan Hak dostlarını ve Hak ehli meczûp kişileri anlatan bir menakıp kitabıdır. Yazarı Enfi Hasan Hulûs Ağa; hem bestekâr olması, hem kelâm ehli olması, hem enderun tavrını taşıması hem de tasavvuf terbiyesinden geçmesi münasebetiyle döneminin önde gelen münevverlerinden biridir.
Eser, hayat ve hatıratı ele alınan şahıs ve olaylardan anlaşılacağı üzere XVII. yüzyılın sonlarında ve XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde derlenen bilgi ve belgelerden hareketle yazılmıştır. Anlaşılacağı üzere Hasan Hulus, bu eserini, gördüklerini, duyduklarını kendisi, bizzat görüp duymadıklarını da sağlam kaynaklardan alıntı yaparak yazmıştır. Eserin isminin “Müteahhirin” olması, muhtemelen Anadolu Halvetiliği için fevkalade önemli olan Lemezat-ı Hulvi'nin zeyli gibi düşünülmüş olmasındandır.
Eser kaleme alındığı dönemin dilini, -bilhassa konuşma dilinin- inceliklerini, folklorunu, kısmen sosyal ve siyasi olaylarını, tabii ki tasavvufi hayatını ve mutasavvıflar arasındaki münasebetlerini, sufilerinin özelliklerini, meczuplarını, hülasa topyekun kültür hayatını ayrıntılarıyla yansıtması bakımından çok önemlidir. Yine Enderuni olması münasebetiyle Hasan Ağa sık sık buradaki hayatından atıflarda bulunup bilgiler vermektedir.
Eserde madde başı olarak 56 şahsın menkabevi biyografisi ele alınmaktadır. Bu kişilerin başında müellifin şeyhi Nasuhi ve çok sevdiği Niyazi-i Mısri gelmektedir. Diğer belli başlı şahıslar şunlardır: “Cihângiri Hasan Efendi; Doğani el-Hac Mustafa Baba Efendi; Karabaş Şeyhi eş-Şeyh Hüseyin Efendi; Seyyid Nizamzade Seyyid Ali Efendi; Ayn-ı Ekber eş-Şeyh Mehmed; Mestçizade eş-Şeyh Salih Efendi; A'ma Hüseyin Efendi, eş-Şeyh Muhammed El-Bağdadi; Eşrefzade es-Seyyid Lütfullah Efendi; Kadı Delisi Mehmed Efendi el Meczûp; Dalkavuk Osman el- Meczup; Taslak Derviş Mustafa; Ya İmam Hafız Ahmed Efendi; İlyas Divane Şüca Efendi; Sineçak Arnavud Osman Dede; Derviş Mehmed Dede; Oğlanlar Şeyhi İbrahim Efendi; Ma'nevi Efendi; İdris Muhtefi Ali el-Hayyat Er-Rumi; Seyyid Mahmud Hüdayi; Nasuhi Efendi, La-Mekani Hüseyin Efendi; Nalıncı Mehmed Dede; Zakir Ahmed Dede. Eserde bir de “Meczupların Kamilleri” başlığı altında bazı meczuplardan bahsedilmektedir. Bu bölümdeki bilgiler umumiyetle “Hediyyetü'l-İhvan”dan iktibas edilmiştir.
