Enver Paşanın Yaveri Muhiddin Bey _{Bekirağa Bölüğünden Türkistana}

Muhiddin Bey, Bartınlı bir yedek subaydır. Evvela Nuri Paşanın yaveri olmuş, sonra Halil Paşaya intisap etmiştir. Halil Paşa ve Küçük Talat (Muşkara)'la birlikte tutuklu bulunduğu Bekirağa bölüğünden 9 Ağustos 1919 tarihinde firar etmiş, Ankara, Sivas, Erzurum, Nahçıvan yoluyla Baküye vasıl olmuştur. Halil Paşa ile Bakü, Karabağ, Moskova, Tuapse, Batum arasında gidip gelmiştir. Daha sonra Enver Paşanın yaveri olmuş, 28 Eylül 1921'de Batumdan Hacı Sami ile beraber Türkistan yolculuğuna çıkmıştır. Türkistanda Enver Paşanın yanında bulunmuş, Şarki Buhara hadiselerine iştirak etmiştir. Bilahare Enver Paşa tarafından Afganistana özel temsilci olarak gönderilmiş, 14 Şubat 1922 tarihinde Afgan hududunu geçmiştir. Paşanın şehadetini orada haber almış ve elbiselerini İstanbuldaki ailesine ulaştırmıştır. Muhiddin Bey dönüşünde hükümete bir rapor vermiş, Kâzım Karabekire de bir özet rapor takdim etmiştir. Daha sonra hatıralarını 12 Teşrin-i sani (Kasım) 1923-23 Kânun-i evvel (Aralık) 1923 tarihleri arasında Vakit gazetesinde Bekirağa Bölüğünden Türkistana başlığıyla tefrika etmiştir. Muhiddin Bey, Afganistana vardıktan sonraki hadiseleri yazarken hemşehrisi Bartınlı Halil Efendinin raporlarından ve Enver Paşanın Liva'ül-İslâm dergisinde neşrettiği yazılarından da faydalanmıştır. Muhiddin Beyin hatıralarının kıymeti, hadiselerin görgü şahidi olmasında ve belgelere dayanmasındadır. Bu tür hatıralarda olduğu gibi seyahat intibalarını anlatması da hatıralarının özelliklerinden birisidir. Eserin başka bir özelliği de Azerbaycan-Ermenistan ve Azerbaycan-Sovyet münasebetleri hakkında bilgi vermesidir. Ayrıca Türkiye, Azerbaycan, Türkistan (Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan) tarihleri hakkında da önemli bilgiler ihtiva etmektedir. -Dr. Yusuf Gedikli-