Ermeniler ve İttihat ve Terakki _{İşbirliğinden Çatışmaya}

On dokuzuncu yüzyılın son çeyreği ile Birinci Dünya Savaşı ve 1915 felaketi arasındaki süreç Ermeni Sorunu'nun ve Ermenilerin Osmanlı devletiyle ilişkilerinin en çok merak edilen ve tartışılan dönemidir. Ermenilerin özellikle doğu vilayetlerinde karşı karşıya olduğu baskılar, 1878'deki Berlin Kongresi ile sorunun uluslararası bir nitelik kazanması, yapılacağı vaat edilen idari reformlar meselesi, Sultan II. Abdülhamit'in istibdat rejimi, Ermeni siyasi partilerinin ortaya çıkışı ve imparatorluktaki diğer muhalif gruplarla, özellikle Jöntürklerle işbirliği, 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanından önceki gelişmelerden bazılarıdır. Bu kitapta yer alan iki incelemede, Ermeni siyasi partilerinin Meşrutiyet'in ilanı öncesi ve sonrasında gösterdikleri faaliyetler, Jöntürk Devrimi'ni gerçekleştiren İttihat ve Terakki Cemiyeti'yle ilişkileri mercek altına alınıyor. Bu ilişkiler Türkiye'de bugüne dek ayrıntılı araştırmalara nadiren konu olmuş ve söz konusu inceleme sahası çoğunlukla nesnellikten uzak indirgemeci yaklaşımlara terk edilmiştir. Bu kitapta, "İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni Siyasi Partileri Arasındaki İlişkiler" başlıklı incelemesinde Arsen Avagyan, Meşrutiyet'in ilanıyla birlikte Osmanlı devletinde yasal olarak faaliyet göstermeye başlayan dört Ermeni siyasi partisinin, özellikle de diğerlerine nazaran çok daha etkili olan Taşnak ve Hınçak partilerinin İttihat ve Terakki ile olan inişli çıkışlı ilişkileri üzerinde duruyor. Gaidz F. Minassian ise "Birinci Dünya Savaşı Öncesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni Devrimci Federasyonu Arasındaki İlişkiler" başlıklı makalesinde, 1907-1912 yılları arasında sıkı bir siyasi ittifak içerisinde olan Taşnaklar ile İttihatçıların ilişkilerinin gelişimini ve sonrasında yaşanan kopmayı derinlemesine bir analize tabi tutuyor.