İslam Düşüncesinde İlahi Adalet Sorunu _{Gazali'nin Mümkün Dünyaların En iyisi İfadesi Üzerinde Bir Tartışma}

Teodise, ilahi adaletin kötülüklerle uzlaşmaksızın devam edeceğini gösterme çabalarına verilen addır. Tercümesini sunduğumuz bu eserin müellifi, İslam düşüncesinde sistematik bir teodise formülasyonunu takdim etmekten ziyade, Gazali'nin, "imkan dahilinde var olandan daha harikası yoktur" şeklindeki ifadesi dolayımında cereyan eden tartışma sürecini bütün ayrıntılarıyla yansıtıyor. Ormsby, Gazali'nin bu tartışmalı ifadesinin ima ettiği anlamların, müslüman düşünür ve kelamcıların zihninde doğurduğu şüphelerin ve bu şüpheleri gidermek için ileri sürülen karşıt argümanların bir dökümanını sunuyor. Teodise, amacı itibariyle kötülük problemini de içerir. Ancak, bu eserin çarpıcı yönü, kötülük problemine getirilen rasyonel ve nispeten tatminkar çözümleri sunmanın ötesinde, İslam düşüncesi ve kelamında ilahi irade, ilahi kudret ve ilahi ilim gibi kavramlar üzerinde yapılan spekülasyonların doğurduğu problemlerin temellerine büyük bir dikkatle eğilmesi ve ilahi kudret ve iradenin sınırlanması, ilahi adaletin zarar görmesi gibi bir yığın probleme neden olan temel unsurları ve onların mantıki sonuçlarını açık seçik olarak ortaya koymada gösterdiği başarıdır.