Maveraünnehir'de Seyahat

Muhammed Zahir Bigi, Rus kültürü aracılığıyla Batı medeniyetiyle temas kurmuş, eski-yeni çatışmasını yoğun bir şekilde yaşamış bir Müslüman aydınıdır. Otuziki yıllık kısa bir ömre dört roman ve biri seyahatname olmak üzere beş eser sığdırmıştır. Diğer birçok aydın gibi o da yaşadığı dönemde Avrupa'nın medeniyetçe Doğu'dan üstün olduğu tespitinde bulunmuş, bu medeniyeti faydalı yönleriyle kendi toplumuna taşıma ihtiyacını duymuştur. Bununla beraber Zahir Bigi, yeni medeniyetin yararlı etkileri yanında olumsuz yanlarının da mensubu olduğu Kazan Tatar toplumu arasında yayılmaya başlamasından rahatsızlığını dile getirmiştir. Elinizdeki kitap, Zahir Bigi'nin 1893'te Türkistan'a yapmış olduğu gezi sırasında tuttuğu notlara dayanmaktadır. Bigi'nin bu seyahatnamesi, Rusya'nın batısında yaşayan bir Tatar mollasının, doğuda Rus kültürü ve modern hayatla henüz yeni tanışmış dindaşları hakkındaki gözlemlerini içermektedir. Seyahatname, Türkistan'ın XIX. yüzyılın sonlarındaki toplumsal ve kültürel durumu, eğitim sistemi, örf ve adetleri hakkında verdiği mukayeseli ve tenkidi nitelikteki bilgiler açısından dikkate değerdir.