3 Cilt Takım
Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi Cilt I: 1914-1916
Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi Cilt II: 1917
Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkiyye Dairesi) Tarihi Cilt III-I: 1918
İstihbarat, strateji ve psikolojik savaş devletler tarihi kadar eski kavramlar olsalar da, çağımızda yeni baştan tanımlanmışlardır. Birinci Dünya Savaşı'nda bu kavramlar, modern çağın getirdiği bilgi birikiminin de desteğiyle, yeni savaş teknikleri ve yeni silahlar kadar önemli rol oynadı. Osmanlı İmparatorluğu'nun idarecileri de bu mücadelede rakiplerinden geri kalmamak için Umur-ı Şarkıyye Dairesi'ni –ya da daha yaygın bilinen adıyla Teşkilat-ı Mahsusa'yı– kurdu.
Bu çalışma, Teşkilat-ı Mahsusa'nın bugüne dek daha çok anılar üzerinden okunan ve ancak sınırlı sayıda akademik araştırmaya konu olan tarihini, arşiv belgeleriyle ortaya koymak üzere hazırlandı. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ve ATASE'den derlenen belgeler, Teşkilat-ı Mahsusa'nın kuruluşundan kapatılışına tüm faaliyetlerini resmi kayıtlara geçtiği şekliyle gözler önüne seriyor. Çalışmanın 1914 16 yıllarını kapsayan bu ilk cildi, teşkilatın tarihine genel bir bakışın sunulduğu giriş bölümünden sonra, tüm faaliyetlerini bölgeler ölçeğinde sunuyor: İspanya-Fas, Trablusgarp, Rusya, İran ve Kafkas Cephesi…
1917… Harbin üçüncü yılı. Umûr-ı Şarkıyye Dairesi; hayalci değil gerçekçi siyasi akılla, elindeki sınırlı imkânları doğru yer ve zamanda kullanarak Fas, Trablusgarp, İran ve Rusya eksenli faaliyetlerini sürdürmektedir. İtilaf Devletleri’yle savaş cephelerde bütün şiddetiyle devam ederken, cephe gerisinde ve sahadaki siyasi harp de hızını kaybetmemiştir. İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya’nın yanı sıra, müttefik Almanya’nın Fas’ta, İran’da, Trablusgarp’ta Osmanlı Devleti aleyhine yerel düzeyde yürüttüğü siyasi operasyonlarına, 1917 yılı boyunca karşı koyan Umûr-ı Şarkıyye Dairesi, Rusya’da ortaya çıkan yeni durumdan yararlanacak siyaseti uygulamak üzere her türlü çabayı göstermektedir. Madrid’den Tahran’a, Trablus’tan St. Petersburg’a uzanan coğrafyadaki bu mücadelenin belgelerdeki hikâyesi, “zaman dizini çerçevesinde” Teşkilat-ı Mahsusa Tarihi ’nin II. cildinde yer alıyor.
Umûr-ı Şarkıyye Dairesi’nin sahada ve masa başındaki şahsiyetlerinden Ali Başhampa, Fahri Ferik Nuri, Miralay Tahir, Kaymakam Ömer Fevzi, Yüzbaşı Mehmed Nuri, Abdürreşid İbrahim, Köprülüzâde Mehmed Fuad ve diğerlerinin 1917 yılı faaliyetlerinin sürecini okurken; dünü öğreniyor, bugünü değerlendiriyor, yarını düşünüyoruz.
Cihan Harbi’nin son yılında, dönemin askeri ve sivil idarecileri, “tutunma kuvvetini” güçlü kılmak için gayret gösterirler. Çok milletli Osmanlı Devleti’ne yönelik olarak, harici hasımlar ile yerli işbirlikçilerinin harp öncesindeki gibi, “tutunma kuvvetini” zayıflatıp yok etme taarruzları, şimdi daha da şiddetlenmiştir. “Umûr-ı Şarkıyye Dairesi” idareci ve mensupları, bu kuvveti ayakta tutma mücadelesini devam ettirmektedirler.
Fas’taki görevine son verildikten sonra, İstanbul’a dönmeyen Binbaşı Tahir, Umûr-ı Şarkıyyeye Me’mûr Süvari Kumandanı Yüzbaşı Tâlibzâde Yusuf, “me’mûriyyet-i mahsusa” ile Reşt’e, Mirza Küçük Han’ın yanına gidip daha sonra Savuçbulak’a geri dönen Mülazım-ı evvel Yakup ve Umûr-ı Şarkıyye Dairesi’nin diğer idealist saklı kahramanları, 1918 yılı boyunca da bulundukları yerlerde görevlerinin icaplarını yerine getirmekten bir an geri kalmazlar. Tek gayeleri vardır; “rukûa varmış devleti, ayağa kaldırmak”. Bu uğurda mücadele edip hayatlarını anlamlı kılarken, “yaşadıkları bugünde” yarını inşa etmişlerdir.
Teşkilat-ı Mahsusa Tarihi ’nin III. cildinin bu ilk kısmı Umûr-ı Şarkıyye Dairesi’nin, İspanya-Fas, Trablusgarp, İran, Hicaz ile Rumeli’deki faaliyetlerini kapsıyor ve belgelerdeki gerçekleriyle dünü aydınlatıyor.
3 Cilt Takım
Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi Cilt I: 1914-1916
Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi Cilt II: 1917
Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkiyye Dairesi) Tarihi Cilt III-I: 1918
İstihbarat, strateji ve psikolojik savaş devletler tarihi kadar eski kavramlar olsalar da, çağımızda yeni baştan tanımlanmışlardır. Birinci Dünya Savaşı'nda bu kavramlar, modern çağın getirdiği bilgi birikiminin de desteğiyle, yeni savaş teknikleri ve yeni silahlar kadar önemli rol oynadı. Osmanlı İmparatorluğu'nun idarecileri de bu mücadelede rakiplerinden geri kalmamak için Umur-ı Şarkıyye Dairesi'ni –ya da daha yaygın bilinen adıyla Teşkilat-ı Mahsusa'yı– kurdu.
Bu çalışma, Teşkilat-ı Mahsusa'nın bugüne dek daha çok anılar üzerinden okunan ve ancak sınırlı sayıda akademik araştırmaya konu olan tarihini, arşiv belgeleriyle ortaya koymak üzere hazırlandı. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ve ATASE'den derlenen belgeler, Teşkilat-ı Mahsusa'nın kuruluşundan kapatılışına tüm faaliyetlerini resmi kayıtlara geçtiği şekliyle gözler önüne seriyor. Çalışmanın 1914 16 yıllarını kapsayan bu ilk cildi, teşkilatın tarihine genel bir bakışın sunulduğu giriş bölümünden sonra, tüm faaliyetlerini bölgeler ölçeğinde sunuyor: İspanya-Fas, Trablusgarp, Rusya, İran ve Kafkas Cephesi…
1917… Harbin üçüncü yılı. Umûr-ı Şarkıyye Dairesi; hayalci değil gerçekçi siyasi akılla, elindeki sınırlı imkânları doğru yer ve zamanda kullanarak Fas, Trablusgarp, İran ve Rusya eksenli faaliyetlerini sürdürmektedir. İtilaf Devletleri’yle savaş cephelerde bütün şiddetiyle devam ederken, cephe gerisinde ve sahadaki siyasi harp de hızını kaybetmemiştir. İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya’nın yanı sıra, müttefik Almanya’nın Fas’ta, İran’da, Trablusgarp’ta Osmanlı Devleti aleyhine yerel düzeyde yürüttüğü siyasi operasyonlarına, 1917 yılı boyunca karşı koyan Umûr-ı Şarkıyye Dairesi, Rusya’da ortaya çıkan yeni durumdan yararlanacak siyaseti uygulamak üzere her türlü çabayı göstermektedir. Madrid’den Tahran’a, Trablus’tan St. Petersburg’a uzanan coğrafyadaki bu mücadelenin belgelerdeki hikâyesi, “zaman dizini çerçevesinde” Teşkilat-ı Mahsusa Tarihi ’nin II. cildinde yer alıyor.
Umûr-ı Şarkıyye Dairesi’nin sahada ve masa başındaki şahsiyetlerinden Ali Başhampa, Fahri Ferik Nuri, Miralay Tahir, Kaymakam Ömer Fevzi, Yüzbaşı Mehmed Nuri, Abdürreşid İbrahim, Köprülüzâde Mehmed Fuad ve diğerlerinin 1917 yılı faaliyetlerinin sürecini okurken; dünü öğreniyor, bugünü değerlendiriyor, yarını düşünüyoruz.
Cihan Harbi’nin son yılında, dönemin askeri ve sivil idarecileri, “tutunma kuvvetini” güçlü kılmak için gayret gösterirler. Çok milletli Osmanlı Devleti’ne yönelik olarak, harici hasımlar ile yerli işbirlikçilerinin harp öncesindeki gibi, “tutunma kuvvetini” zayıflatıp yok etme taarruzları, şimdi daha da şiddetlenmiştir. “Umûr-ı Şarkıyye Dairesi” idareci ve mensupları, bu kuvveti ayakta tutma mücadelesini devam ettirmektedirler.
Fas’taki görevine son verildikten sonra, İstanbul’a dönmeyen Binbaşı Tahir, Umûr-ı Şarkıyyeye Me’mûr Süvari Kumandanı Yüzbaşı Tâlibzâde Yusuf, “me’mûriyyet-i mahsusa” ile Reşt’e, Mirza Küçük Han’ın yanına gidip daha sonra Savuçbulak’a geri dönen Mülazım-ı evvel Yakup ve Umûr-ı Şarkıyye Dairesi’nin diğer idealist saklı kahramanları, 1918 yılı boyunca da bulundukları yerlerde görevlerinin icaplarını yerine getirmekten bir an geri kalmazlar. Tek gayeleri vardır; “rukûa varmış devleti, ayağa kaldırmak”. Bu uğurda mücadele edip hayatlarını anlamlı kılarken, “yaşadıkları bugünde” yarını inşa etmişlerdir.
Teşkilat-ı Mahsusa Tarihi ’nin III. cildinin bu ilk kısmı Umûr-ı Şarkıyye Dairesi’nin, İspanya-Fas, Trablusgarp, İran, Hicaz ile Rumeli’deki faaliyetlerini kapsıyor ve belgelerdeki gerçekleriyle dünü aydınlatıyor.
